PHİNEAS GAGE VAKASI

Kimilerince Amerikan Levye Vakası olarak da bilinen bu vaka sinirbilimde ve psikoloji biliminde büyük bir ses getirmiş ve dönüm noktası olmuştur. Gage bir inşaat işçisidir, tahmin edilebileceği üzere vaka iş yerinde gerçekleşmektedir. İnşaat sırasında patlatılması gereken bir kaya parçası vardı. Bunun için kayaya delik açılarak içerisine 110 cm’lik bir demir, barut ve kum dolduruldu. Beklenenden önce ve talihsiz bir patlama sonucu o demir parçası Gage’in sol gözünün altından girerek, kafatasından çıktı ve uzak bir yere düştü. İş arkadaşları öldüğünü sanıyordu fakat Gage hayattaydı.

Beyninin sol ön lobunun (frontal lob) neredeyse tamamının parçalanmasına rağmen bir süre baygın kaldıktan sonra gayet nizami bir şekilde ayağa kalktı ve konuşmaya başladı. Bilinci açıktı, tek başına doktora gitti. Doktorlar, bunun mucize olduğunu düşünüyorlardı ve şaşkınlıkları geçtiği andan itibaren onu kontrol altına aldılar ve toparlanması için çabaladılar. Böyle bir kazada sadece sol gözünü kaybedip doktorlardan sağlam raporu aldı ve hastaneden çıkışı gerçekleşti.

Eski Phineas Nerede?

Gage kendi normal hayatına devam ediyordu fakat bir farklılık vardı! O artık eski Phineas değildi. Bambaşka biri olmuştu, neredeyse eski halinin tam zıttıydı. Kişiliği artık tamamen değişmişti. Algısal sıkıntılar yaşıyordu, tahammülsüzdü. Kendisine yardım etmek isteyen insanlara dahi tahammülü yoktu. Eskiden kibar, saygılı olan Gage artık küfürbaz ve sabırsız olmuştu. Tam 12 yıl boyunca hayatını bu zıt olan haliyle yaşadı ve yaralarının sebep olduğu problemler nedeniyle hayatını yitirdi.

2001 yılında California Üniversitesinden John Van Horn’un oluşturduğu bir grup Gage’in kafatasını bulunduğu müzeden alarak incelemeye koyuldular. Uzun çalışmaları sonucu ikinci kafatası elde ettiler. Gage’in yaşadığı olayın aynısını o kafatasına da uyguladılar ve demirin nereden girdiğini keşfettiler. Aslında demir Gage’in kafatasını yarmamıştı, peki asıl olan neydi sizce?

Giren demir beynin ortasını etkilememişti. Asıl önemli şey ise beynin sol kısmındaki beyaz dokudan fazlasıyla kayıp olmasıydı. Bu sol kısmın beyindeki bağlantılarını, yani beynin sağ kısmı, etkilemişti. Bu nedenle beynin sağ kısmındaki bazı noktalar tam anlamıyla hiçbir zaman iyileşemedi.

Peki ne oldu da Phineas Gage tamamıyla bir değişime uğradı?

Gage’in davranış bozukluğu tam olarak yukarıda bahsedilen beyaz doku sebebiyle gerçekleşti. Demir çubuk beynin frontal lobunda yer alan beynin karar vermede görevli kısmını parçalamıştı. Günümüzde prefrontal korteks dediğimiz bu kısım, bizi biz yapan beyin bölümüdür. Prefrontal kortekste zarar oluşma durumunda: Kişilerin bedensel işlevlerinin düzenlenmesi, empati yeteneği, tepkilerin ertelenmesi, ayrıntılı düşünme, kontrol gibi daha nice konularda problemler yaşanır.

Phineas Gage bize ne öğretmiş oldu?

Kişiliğimizin, beynimizdeki bazı noktalarla bağlantılı olduğunu ve bu bağlantıların değişmesi, zarar alması durumunda kişilik değişimi yaşamamızın söz konusu olduğunu bu vaka bize göstermiş oldu.

Belki nörobilimin gelişmesiyle ve beynin daha detaylı incelenmesiyle hayatımızdaki tüm olay ve olguların aslında beyinle bağlantılı olduğunu keşfedebiliriz ne dersiniz? Belki de ilerleyen zamanlarda hayatımızdaki çoğu somut işlemi beynimizdeki kısa süreli bir taramadan sonra yapabiliriz, ne diyorsunuz çok mu ütopik?